شهر خدا در كلام خدا

پدیدآورمحمدمهدی فیروزمهر

تاریخ انتشار1388/09/22

منبع مقاله

share 884 بازدید
شهر خدا در كلام خدا

محمد مهدي فيروز مهر

بي‏شك شناختن و شناساندن محبوبترين سرزمين نزد خداوند؛ يعني مكه و حرم، و برداشتن موانع آگاهي (جهل) از سر راه شناخت؛ چه براي خود و چه براي ديگران، از فضيلت و ارزشي ويژه برخوردار است و براي آگاهي از زواياي مختلف اين مكان مقدّس، بيانات گويا و پر محتواي قرآن و و حضرات معصومين عليهم‏السلام بهترين راه است.
اكنون در اين نوشته ـ كه ادامه مباحث مربوط به كعبه و مسجدالحرام است و در دو شماره پيشينِ فصلنامه «ميقات حج» آورديم ـ سعي شده است با استمداد از آيات قرآن، اين سرزمين نوراني، از زواياي مختلف و به سبك و شيوه‏اي خاص معرفي شود و تمام آنچه كه در قرآن راجع به مكه مطرح گرديده، تحت عناوين خاص و عبارات كوتاه و با ذكر موارد نياز از آيات، ارائه شود:

آداب ورود به مكه

شايسته بودن آراستگي و بر طرف ساختن آلودگي‏ها از بدن، جهت ورود به مكه:
طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطّائِفِينَ وَ الْعاكِفِينَ وَ الرُّكَّعِ السُّجُودِ...(بقره : 125)
ازامام صادق عليه‏السلام نقل شده است كه فرمود: خداي ـ عزّوجلّ ـ در كتابش مي فرمايد:
طَهِّرا بَيْتِيَ لِلطّائِفِينَ... ؛ براي بنده (خدا) شايسته است داخل مكه نشود جز در حالي كه پاك باشد و عرق و آنچه مايه اذيت و آزار ديگران مي‏شود را شسته و تطهيركرده باشد.(الحج و العمره في الكتاب و السنه، ص57).

امنيت مكه

سرزمين مكه حرم امن الهي:
...وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً... .(بقره : 126)
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً... .(ابراهيم : 35)
إِنَّما أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِي حَرَّمَها... .(نمل : 91)
وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ‏الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ‏أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ‏لَهُمْ حَرَماًآمِناً... .(قصص : 57)
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَ يُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ... .(عنكبوت : 67)
وَ هذَا الْبَلَدِ اْلأَمِينِ .(تين : 3)
مكه شهري امن حتي پيش از ظهور اسلام:
وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ‏أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماًآمِناً... .(قصص : 57)
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَ يُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ... .(عنكبوت : 67)
امنيت همه جانبه و فراوانيِ رزق و روزي در مكه نشانه عنايت و توجه خاص خداوند به آن سرزمين:
وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً يُجْبي إِلَيْهِ ثَمَراتُ كُلِّ شَيْءٍ رِزْقاً مِنْ لَدُنّا... . (قصص : 57)
مكه مكاني امن براي مردم جزيرة العرب:
وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ‏أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماًآمِناً... .(قصص : 57)
برقراري امنيت كامل در مكه، به رغم وجود ناامني و آدم ربايي در اطراف آن، در عصر جاهليت:
وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ‏أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماًآمِناً... .(قصص : 57)
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَ يُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ... .(عنكبوت : 67)
پاي بندي مردم جزيرة‏العرب (حتي مجرمان و آدم ربايانشان) به حفظ حرمت و امنيت شهر مكه:
وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ‏أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماًآمِناً... .(قصص : 57)
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَ يُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ... .(عنكبوت : 67)
براي بنده (خدا) شايسته است داخل مكه نشود جز در حالي كه پاك باشد.
شهر مكه مكاني امن حتي براي كافران ساكن آن:
...وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً... .(بقره : 126)
از اينكه «آمِناً» به طور مطلق آمده و ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ... مقيّد شده است، بيانگراين است كه امنيت در مكه اختصاص به مؤمن ندارد.
مكه، شهر هميشه امن:
وَ هذَا الْبَلَدِ اْلأَمِينِ .(تين : 3)
وصف «اْلأَمِينِ» براي «الْبَلَدِ» (مكه) كه به معناي «ذوالامن» يا «مأمون فيه» است علاوه بر اصل امنيت، بيانگر استمرار و دوام آن هم مي‏باشد.
امنيت مكه، نعمت الهي و شايسته شكر و سپاسگزاري:
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَ يُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ أَ فَبِالْباطِلِ يُوءْمِنُونَ وَ بِنِعْمَةِ اللّه‏ِ يَكْفُرُونَ .(عنكبوت : 67)
نيز نك : ستمگري در مكه.

آثار امنيت مكه

وجود امنيت در مكه عامل تبديل شدن آن به مركز اقتصاد و تجارت در جزيرة‏العرب:
وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً يُجْبي إِلَيْهِ ثَمَراتُ كُلِّ شَيْءٍ رِزْقاً مِنْ لَدُنّا... . (قصص : 57)

ابراهيم عليه‏السلام و امنيت مكه

تبديل زمين‏هاي اطراف كعبه به شهري داراي امنيت درخواست ابراهيم عليه‏السلام از درگاه خداوند:
...وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً... .(بقره : 126)
ظاهر آن است كه مشاراليه «هذا» زمين‏هاي اطراف كعبه باشد.
دعاي ابراهيم عليه‏السلام براي امنيت مكه خاطره‏اي شايسته به ياد داشتن:
...وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً... .(بقره : 126)
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً... .(ابراهيم : 37)
«وَ إِذْ قالَ» در اصل «و اذكر اذ قال» است؛ يعني ياد كن هنگامي را كه ابراهيم عليه‏السلام گفت... .
اجابت دعاي ابراهيم در باره شهر شدن مكه و امنيت و رفاه مؤمنان آن از سوي خداوند:
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللّه‏ِ وَ الْيَوْمِ الاْخِرِ قالَ وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلاً... .(بقره : 126)
امنيت و فراواني نعمت در مكه اموري كارساز در تحقق اهداف ابراهيم عليه‏السلام :
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ... .(بقره : 126)
مطرح شدن امامت ابراهيم عليه‏السلام و مسؤوليت او براي تطهير كعبه و آماده‏سازي آن براي پرستش خدا و سپس نقل دعاي آن حضرت مبني بر امنيت شهر مكه و رونق اقتصادي آن، بيانگر برداشت بالا است.
دعاي ابراهيم عليه‏السلام براي امنيت شهر مكه:
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً... .(ابراهيم : 35)
تفاوت در خواست ابراهيم عليه‏السلام در اين آيه با در خواست حضرت در آيه 126 بقره در اين است كه از ظاهر «هَذَا الْبَلَدَ» استفاده مي شود كه اين در خواست بعد از آن بود كه مكه به صورت يك شهر در آمده بود، اما ظاهر «هذا بَلَداً» اين است كه اين درخواست هنگامي بود كه مكه هنوز شهر نشده بود.
درخواست ابراهيم عليه‏السلام از خداوند مبني برتأمين امنيت مكه با وضع قوانين:
...وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً... .(بقره : 126)
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً... .(ابراهيم : 35)
برداشت بالا مبتني بر اين است كه مقصود از «اِجْعَلْ» جعل تشريعي باشد؛ چنانكه احكام متعددي در باره امنيت مكه در فقه مطرح شده است.

راز امنيت مكه

دعاي ابراهيم عليه‏السلام براي امنيت مكه و اجابت آن از سوي خداوند، علت امنيت آن:
...وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً... .(بقره : 126)
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً... .(ابراهيم : 35)
خواست و تشريع خداوند تضمين كننده امنيت مكه:
إِنَّما أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِي حَرَّمَها... .(نمل : 91)
وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ‏أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماًآمِناً... .(قصص : 57)
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً... .(عنكبوت : 67)

قريش و امنيت مكه

سلب امنيت از پيا مبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در شهر مكه توسط قرشيان:
وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ... .انفال : 30)
توطئه‏هاي كافران مكه (حبس، قتل يا تبعيد) برضدّ پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و نجات يافتن حضرت از آنها، امري شايسته و بايسته به ياد داشتن:
وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَ يَمْكُرُونَ وَ يَمْكُرُاللّه‏ُ وَ اللّه‏ُ خَيْرُ الْماكِرِينَ .انفال : 30)
امنيت نداشتن مؤمنان ساكن در مكه از جانب كفار قريش تا قبل از هجرت از مكه به مدينه:
وَ اذْكُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَلِيلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِي اْلأَرْضِ تَخافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النّاسُ فَآواكُمْ وَ أَيَّدَكُمْ بِنَصْرِهِ... .انفال : 26)

بنيان گذاران مكه

ابراهيم و خانواده او (همسرش هاجر و فرزندش اسماعيل) بنيان‏گذاران شهر مكه:
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ... رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ... .(ابراهيم : 35 و 37)
سوگند خداوند به شهر مكه و بنيان‏گذاران آن:
لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ * وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ * وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ .(بلد : 3 ـ 1)
برخي از مفسران گفته‏اند: مقصود از «وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ»، حضرت ابراهيم و اسماعيل عليهما‏السلام است؛ يعني چون خداوند به مكه سوگند ياد كرده، به دنبالش به بانيان آن هم سوگند خورده است. (مجمع البيان؛ روح المعاني، ذيل آيه)

رفاه اقتصادي در مكه

دعاي ابراهيم عليه‏السلام براي بهرمندي ساكنان مؤمن مكه از رفاه و محصولات اقتصادي واجابت آن براي مؤمن و كافر از سوي خداوند:
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُمْ بِاللّه‏ِ وَ الْيَوْمِ الاْخِرِ قالَ وَ مَنْ كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِيلاً... .(بقره : 126)
سرازير شدن محصولات اقتصادي به سوي مكه، به رغم لم يزرع بودن آن، شايسته تأمل و تفكّر:
رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ... .(ابراهيم : 37)
وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً يُجْبي إِلَيْهِ ثَمَراتُ كُلِّ شَيْءٍ رِزْقاً مِنْ لَدُنّا وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ .(قصص : 57)

سابقه تاريخي مكه

سفر ابراهيم عليه‏السلام به همراه همسرش (هاجر) و فرزندش (اسماعيل) به سرزمين مكه:
وَ إِذْ قالَ... رَبَّنا إِنِّيأَسْكَنْتُ مِنْ‏ذُرِّيَّتِي بِوادٍ غَيْرِ ذِيزَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ... .(ابراهيم : 37)
مكه سرزمين بي آب علف و فاقد هرگونه عمران و آباداني و سكنه در اولين روزهاي سفر ابراهيم و خانواده‏اش به آن:
رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِيُقِيمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ... .(ابراهيم : 37)
دعاي ابرا هيم عليه‏السلام براي عمران و آباداني و امنيت شهر مكه:
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَراتِ... .(بقره : 126)
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً... رَبَّنا... فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ... .(ابراهيم : 35 و 37)
اسكان يافتن شماري از خانواده ابراهيم عليه‏السلام در مكه، در كنار خانه خدا به هدف ايجاد مركز اقامه نماز و ايجاد شهر آباد:
رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنا لِيُقِيمُوا الصَّلاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النّاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ... .(ابراهيم : 37)
تبديل شدن مكه به يك مركز مهم ديني و تجاري براي جزيرة‏العرب:
... لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُري وَ مَنْ حَوْلَها... .(شوري : 7)
حمله لشكر ابرهه به مكه، به هدف تخريب كعبه و شكست آنان به طرز اعجازآميز از مقاطع مهم تاريخيِ اين شهر و شايسته يادآوري و عبرت آموز:
أَ لَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحابِ الْفِيلِ * أَ لَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ * وَ أَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْراً أَبابِيلَ * تَرْمِيهِمْ بِحِجارَةٍ مِنْ سِجِّيلٍ * فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُولٍ .(فيل : 5 ـ 1)
مكه مركز تأسيس نخستين و با سابقه‏ترين معبد توحيدي (كعبه) در روي زمين:
إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبارَكاً... .(آل عمران : 3)

ستمگري در مكه

ممنوعيت اكيد هر نوع تجاوز و ستم (در حق خود و ديگران) در شهر مكه:
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللّه‏ِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ الَّذِي جَعَلْناهُ لِلنّاسِ سَواءً الْعاكِفُ فِيهِ وَ الْبادِ وَ مَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ أَلِيمٍ .(حج : 25)
ابو الصباح كناني گويد: از امام صادق عليه‏السلام در باره سخن خداي عزوجل: «وَ مَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحادٍ» پرسيدم، حضرت فرمود: در سرزمين مكه هر نوع ستمي؛ از قبيل دزدي (و غير آن) كه انسان بر خود يا بر ديگران ـ حتي اندكي از آن ـ روا بدارد، من آن را الحاد و انحراف مي دانم.(نورالثقلين، ج3، ص483، ح60).
لازم به گفتن است، ستم كردن در هر زمان و در هر مكان، زشت و ممنوع است و در برخي مكانها؛ مانند مكه، كه حرم خدا است، زشتي و ممنوعيت آن دوچندان مي‏شود.
الحاد و ستم كردن در مكه، در پي دارنده كيفر سخت خداوند:
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللّه‏ِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ الَّذِي جَعَلْناهُ لِلنّاسِ سَواءً الْعاكِفُ فِيهِ وَ الْبادِ وَ مَنْ يُرِدْ فِيهِ بِإِلْحادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذابٍ أَلِيمٍ .(حج : 25)

فتح مكه

آثار فتح مكه

تغيير اوضاع و شرايط سياسي و اجتماعي به نفع پيامبرگرامي صلي‏الله‏عليه‏و‏آله پس از فتح مكه:
إِنّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً * لِيَغْفِرَ لَكَ اللّه‏ُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ يُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِراطاً مُسْتَقِيماً * وَ يَنْصُرَكَ اللّه‏ُ نَصْراً عَزِيزاً .(فتح : 3 ـ 1)
از احتمالات قابل توجه در باره «فَتْحاً مُبِيناً» اين است كه مقصود از آن فتح مكه است.(مجمع البيان؛ الكشاف، ذيل آيه).
از امام رضا عليه‏السلام نقل شده كه فرمود: چون خداي عزّوجلّ مكه را براي پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله گشود، به او فرمود: يا محمد إِنّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً .(عيون اخبار الرضا، ج1، ص20).
گسترش فوق العاده آيين اسلام بعد از فتح مكه:
إِذا جاءَ نَصْرُ اللّه‏ِ وَ الْفَتْحُ * وَ رَأَيْتَ النّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللّه‏ِ أَفْواجاً .(نصر : 2 و 1)

اهميت فتح مكه

فتح مكه نقطه عطفي در زندگي پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و تاريخ اسلام:
إِنّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً * لِيَغْفِرَ لَكَ اللّه‏ُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ يُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِراطاً مُسْتَقِيماً * وَ يَنْصُرَكَ اللّه‏ُ نَصْراً عَزِيزاً .(فتح : 3 ـ 1)
إِذا جاءَ نَصْرُ اللّه‏ِ وَ الْفَتْحُ * وَ رَأَيْتَ النّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللّه‏ِ أَفْواجاً .(نصر : 2 و 1)
فتح مكه فتحي بزرگ و آشكار:
إِنّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً .(فتح : 1)
امتنان خداوند به پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله به جهت فتح مكه:
إِنّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً .(فتح : 1)
فتح مكه فتحي عظيم و شايسته شكر و سپاسگزاري:
إِذا جاءَ نَصْرُ اللّه‏ِ وَ الْفَتْحُ * وَ رَأَيْتَ النّاسَ يَدْخُلُونَ فِي دِينِ اللّه‏ِ أَفْواجاً * فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ كانَ تَوّاباً . (نصر : 3 ـ 1)
قرار داشتن آيين اسلام و مسلمانان در شرايط بحراني و سخت، تا پيش از فتح مكه:
...لا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَقاتَلُوا... .(حديد : 10)
فتح مكه معياري براي ارزيابي و تقسيم انفاقگران و مجاهدان:
...لا يَسْتَوِي مِنْكُمْ مَنْ أَنْفَقَ مِنْ قَبْلِ الْفَتْحِ وَ قاتَلَ أُولئِكَ أَعْظَمُ دَرَجَةً مِنَ الَّذِينَ أَنْفَقُوا مِنْ بَعْدُ وَ قاتَلُوا... .(حديد : 10)
انفاقگران و جهادگران پيش از فتح مكه داراي درجات برتر و ارزشمندتر نسبت به انفاقگران و جهادگران پس از فتح مكه:

وعده فتح مكه

وعده فتح مكه به پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله از سوي خدا، قبل از هجرت آن حضرت به مدينه:
لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ * وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ .(بلد : 2 ـ 1)
برخي مفسران احتمال داده‏اند كه «حِلٌّ» مصدر به معناي فاعل (محل) باشد در اين صورت در اين آيه خداوند به پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله وعده مي‏دهد كه در آينده نزديك روزي فرا مي‏رسد كه جنگ با كفار و كشتن آنها در شهر امنِ مكه، براي تو مجاز خواهد شد كه در فتح مكه چنين امري اتفاق افتاد. پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: «جنگ و كشتار در شهر مكه» براي احدي پيش از من مجاز نبود و بعد از من هم روا نيست و براي من جز لحظه‏اي از روز (روز فتح مكه) اين امر جايز و حلال نشده است.(مجمع البيان ج9 و 10، ص747).
وعده خداوند به پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در مسير هجرت از مكه به مدينه، مبني بر بازگشت فاتحانه وي به مكه:
إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلي مَعادٍ... .(قصص : 85)
در باره شأن نزول آيه بالا نقل كرده‏اند كه پيغمبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله در هجرت از مكه به مدينه، وقتي به جُحفه رسيدند، مشتاق مكه شدند و دلشان به ياد مكه پركشيد، جبرئيل نازل شد و گفت: آيا شوق شهر و زادگاهت را داري؟ حضرت فرمود: آري. جبرئيل گفت: إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ... .(مجمع البيان، ج7 و 8 ، ص420).

قداست مكه

مكه، شهري مقدس و مورد سوگند خداوند:
لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ .(بلد : 1)
وَ هذَا الْبَلَدِ اْلأَمِينِ .(تين : 3)
مكه مكاني مقدس و مورد احترام، حتي در نزد آدم ربايان عصر جاهليت:
وَقالُوا إِنْ نَتَّبِعِ‏الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً... .(قصص : 57)
أَ وَلَمْ يَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَيُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ... . (عنكبوت : 67)
خداوند پروردگار شهر مقدس «مكه» و تنها معبود پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله :
إِنَّما أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِي حَرَّمَها... .(نمل : 91)
پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله از سوي خدا مأمور شد كه شهر مكه را شهر مقدس و خدا را پروردگار آن و خود را پرستشگر او (پروردگار شهر مقدس) معرفي كند:
قُلْ إِنَّما أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِي حَرَّمَها... .(نمل : 91)

راز قداست مكه

حضور و سكونت انسان كامل و دريافت كننده وحي الهي (پيامبرگرامي) در مكه، علت قداست و عظمت آن:
لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ * وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ .(بلد : 2 ـ 1)
وجود با سابقه‏ترين معبد توحيدي (كعبه) در مكه از اسباب قداست آن:
إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبارَكاً وَ هُديً لِلْعالَمِينَ .(آل عمران : 96)
حرمت و قداست مكه، نشأت گرفته از خواست و مشيت خداوند:
إِنَّما أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِي حَرَّمَها... .(نمل : 91)

قريش و قداست مكه

حرمت شكني قريش در مكه نسبت به پيامبر اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله :
لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ * وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ .(بلد : 2 ـ 1)
طبق احتمالي، معناي دو آيه بالا چنين است:به‏اين‏شهر (مكه) سوگند نمي‏خورم؛ چرا كه حرمت تو (پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله ) در آن شكسته شده است و اين معنا براي اين دو آيه، از امام صادق عليه‏السلام هم نقل گرديده است.(مجمع البيان، ذيل آيه).
اخراج پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله از شهر مكه توسط كفار قريش:
أَ لا تُقاتِلُونَ قَوْماً نَكَثُوا أَيْمانَهُمْ وَ هَمُّوا بِإِخْراجِ الرَّسُولِ... .(توبه : 13)
إِلاّ تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللّه‏ُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ كَفَرُوا ثانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُما فِي الْغارِ... .(توبه : 40)
وَ إِنْ كادُوا لَيَسْتَفِزُّونَكَ مِنَ‏اْلأَرْضِ لِيُخْرِجُوكَ مِنْها وَإِذاً لايَلْبَثُونَ خِلافَكَ إِلاّقَلِيلاً .(اسرا : 76)
وَ كَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ هِيَ أَشَدُّ قُوَّةً مِنْ قَرْيَتِكَ الَّتِي أَخْرَجَتْكَ .(محمد : 13)
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَ عَدُوَّكُمْ أَوْلِياءَ... يُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَ إِيّاكُمْ أَنْ تُوءْمِنُوا بِاللّه‏ِ رَبِّكُمْ .(ممتحنه : 1)

مركزيت مكه

شهر مكه مركز سرزمين حجاز در آغاز ظهور اسلام:
وَهذا كِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ‏يَدَيْهِ وَلِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُري وَمَنْ حَوْلَها....(انعام: 92)
وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ قُرْآناً عَرَبِيّاً لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُري وَ مَنْ حَوْلَها... .(شوري : 7)
فلسفه اينكه در قرآن از مكه به امّ‏القري تعبير شده، اين است كه مكه در عصر نزول قرآن و قبل از آن، مركز مهم ديني و تجاري در جزيرة‏العرب بوده است.
اين برداشت بر اساس اين احتمال است كه مقصود از «حَوْلَها» سر زمينهاي اطراف مكه و خصوص جزيرة‏العرب باشد.
شهر مكه مركز تمام شهرها و آبادي‏هاي روي زمين:
وَهذاكِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَلِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُري وَمَنْ حَوْلَها....(انعام: 92)
وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ قُرْآناً عَرَبِيّاً لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُري وَ مَنْ حَوْلَها... .(شوري : 7)
بر اساس روايات متعدد، مكان كعبه نخستين نقطه از خشكي بود كه از آب ظاهر شد و زمين از اين نقطه گسترش پيدا كرد.(مجمع البيان ج 1 و 2، ص797، الحج و العمره في الكتاب والسنه، ص76).
بنا براين «حَوْلَها» مي‏تواند اشاره به تمام نقاط زمين باشد. مرحوم علامه طباطبايي فرموده است: اين روايات نه مخالف ظاهر قرآن است و نه هيچ برهاني آن را رد كرده است(الميزان، ج3، ص356).
شهر مكه مركز و پايگاه اصلي دعوت و تبليغ پيامبر اسلام صلي‏الله‏عليه‏و‏آله :
...لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُري وَ مَنْ حَوْلَها... .(انعام : 92)
...لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُري وَ مَنْ حَوْلَها... .(شوري : 7)
مكه مركز نزول وحي و قرآن و انتشار آن به ساير نقاط جهان:
وَهذاكِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَكٌ مُصَدِّقُ الَّذِيبَيْنَ يَدَيْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُري وَمَنْ حَوْلَها....(انعام: 92)
وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ قُرْآناً عَرَبِيّاً لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُري وَ مَنْ حَوْلَها... .(شوري : 7)

نام‏ها واوصاف مكه

1 . امّ القري (مادر و مركز شهرها و آباديها):
...لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُري وَ مَنْ حَوْلَها... .(انعام : 92)
...لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُري وَ مَنْ حَوْلَها... .(شوري : 7)
فلسفه اينكه در قرآن از مكه به امّ‏القري تعبير شده، اين است كه مكه در عصر نزول قرآن و قبل از آن، مركز مهم ديني و تجاري در جزيرة‏العرب بوده است. علاوه بر اين، در روايات، كعبه و مكه به عنوان مبدأ گسترش زمين معرفي گرديده است. بنابراين، مكه امّ‏القرايِ تمام شهرها و آبادي‏هاي روي زمين خواهد بود.
2 . بكّه (محلّ ازدحام ):
إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبارَكاً... .(آل عمران : 3)
برخي از مفسّران گفته‏اند بكّه نام ديگرِ شهر مكه است و برخي ديگر گفته‏اند بكّه نام مكان كعبه و محلّ طواف است و مكه نام شهر و اطراف آن(مجمع البيان ج1 و 2 ص798).
بكّه از بكّ به معناي ازدحام است. بنا براين، بكه به معناي محل اجتماع و ازدحام خواهد بود (همان ص797) و از آنجاكه شهر مكه به سبب وجود كعبه در آن، همواره محلّ حضور و ازدحام زائران است، به آن بكه گفته شده است.
3 . البلد الأمين (شهر هميشه امن):
وَ هذَا الْبَلَدِ اْلأَمِينِ .(تين : 3)
4 . «بلد»، «البلد» و «البلده» (شهر):
...وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هذا بَلَداً آمِناً... .(بقره : 126)
وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً... .(ابراهيم : 35)
إِنَّما أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هذِهِ الْبَلْدَةِ... .(نمل : 91)
لا أُقْسِمُ بِهذَا الْبَلَدِ * وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَدِ .(بلد : 2 ـ 1)
وَ هذَا الْبَلَدِ اْلأَمِينِ .(تين : 3)
5 . حرماً آمناً (حرم امن):
وَقالُوا إِنْ نَتَّبِعِ‏الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً... .(قصص : 57)
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَ يُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ... .(عنكبوت : 67)
6 . قريه (ده، روستا، آبادي بزرگ كه داراي خانه‏هاي بسيار و... باشد):
وَ كَأَيِّنْ مِنْ قَرْيَةٍ هِيَ أَشَدُّ قُوَّةً مِنْ قَرْيَتِكَ الَّتِي أَخْرَجَتْكَ .(محمد : 13)
7 . معاد (محل بازگشت):
إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرادُّكَ إِلي مَعادٍ... .(قصص : 85)
مرحوم طبرسي در مجمع البيان (ذيل آيه) از برخي اهل لغت نقل كرده است: راز اينكه به شهر و زادگاه انسان معاد گفته مي‏شود، اين است كه انسان پس از انجام امور خود در شهرها و جاي‏هاي ديگر، به شهر و زادگاه خود برمي‏گردد و لذا به آن معاد گفته مي‏شود.
8 . مكه:
وَ هُوَ الَّذِي كَفَّ أَيْدِيَهُمْ عَنْكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ عَنْهُمْ بِبَطْنِ مَكَّةَ... .(فتح : 24)
راغب اصفهاني در مفردات آورده است: اشتقاق مكه از «تمكّكت العظم» به معناي بيرون آوردن مغز از ميان استخوان است... و راز اينكه مكه به اين نام خوانده شده، اين است كه: هركس در آن دست به ستمي بزند، دفع و هلاك مي‏شود. و خليل (لغت شناس معروف) گفته است: مكه به اين نام خوانده شد براي اينكه در وسط زمين قرار گرفته (و اصل آن) است؛ آنگونه كه مغز، اصل آن چيزهايي است كه در استخوان قرار دارد.(مفردات راغب، ماده مك).
9 . وادي غير ذي زرع (سرزمين بي آب و علف):
رَبَّنا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ عِنْدَ بَيْتِكَ الْمُحَرَّمِ... .(ابراهيم : 37)

حــرم

مقصود از حرم محدوده نسبتاً وسيعي است‏كه مساحت تقريبي آن از چهار سوي كعبه، به اندازه چهار فرسخ شرعي و مجموع مساحت تقريبي آن، شانزده فرسخ مربع مي‏باشد. اين محدوده كه شامل شهر مكه و مقداري بيش از آن است، طبق روايات اسلامي، توسط ابراهيم خليل عليه‏السلام و با راهنمايي جبرئيل عليه‏السلام تعيين و علامت‏گذاري شده كه به عنوان حرم امن الهي شناخته مي شود و داراي احكام و آيين ويژه‏اي است كه بخشي از آن در قرآن و تفصيل آن در روايات بيان شده است.

امنيت حرم

امنيت حرم در عصر جاهليت

حاكم بودن امنيت كامل در حرم، علي‏رغم وجود نا امني و آدم‏ربايي در اطراف آن، در روزگار جاهليت:
وَقالُوا إِنْ نَتَّبِعِ‏الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً... .(قصص : 57)
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَ يُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ... .(عنكبوت : 67)
پاي بندي مردم جزيرة‏العرب (حتي مجرمان و آدم‏ربايانشان) به حفظ حرمت و امنيت حرم:
وَقالُوا إِنْ نَتَّبِعِ‏الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً... .(قصص : 57)
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَ يُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ... .(عنكبوت : 67)
وجود امنيت كامل در حرم، دليل بي‏مورد بودن احساس ترس مردم عصر بعثت در صورت ايمان آوردن به پيامبر صلي‏الله‏عليه‏و‏آله و آيين اسلام:
وَقالُوا إِنْ نَتَّبِعِ‏الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً... .(قصص : 57)

امنيت زائران عارف در حرم

ورود به حرم (در صورت معرفت به تمام واجبات الهي) سبب در امان ماندن از عذاب دائم:
... وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً .... .(آل عمران : 97)
ازامام باقر عليه‏السلام نقل شده است كه فرمود معناي آيه پيشگفته اين است: هركس با معرفت به تمام واجبات الهي، وارد حرم گردد، از عذاب دائم در امان خواهد بود.
(مجمع البيان، ذيل آيه).

امنيت مجرمان در حرم

در امان بودن شخص مجرم از تعقيب و اجراي حد، در صورت پناهنده شدن به حرم:
إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ... .(آل عمران : 96)
إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ... * فِيهِ آياتٌ بَيِّناتٌ مَقامُ إِبْراهِيمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً .(آل عمران : 96 و 97)
در روايات متعدد به استناد ... وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً .... آمده است: اگر شخصي در خارج حرم مرتكب جنايت يا سرقتي شده و به حرم پناه آورد، نبايد او را در حرم دستگير و حد جاري كرد اما مي‏توان با ايجاد تحريم اجتماعي و معاملاتي بر او، در حرم، وي را وادار به خروج از آن و سپس دستگير و حد بر او جاري نمود.
(نك : نورالثقلين، ج1، ص371 ـ 370، ح269 ـ 267).
لازم به گفتن است كه مرحوم طبرسي در مجمع البيان «مَقامُ إِبْراهِيمَ» را به كل حرم (به عنوان اقامتگاه ابراهيم خليل) تفسير كرده است.
نيز نك : متجاوزان در حرم.

امنيت وحوش در حرم

لزوم پرهيز از هر نوع تعرض به پرندگان و حيوانات وحشيِ پناهنده به حرم:
... وَ مَنْ دَخَلَهُ كانَ آمِناً .... .(آل عمران : 97)
امام صادق عليه‏السلام فرمود: ... وحوش و پرندگاني كه وارد حرم شدند، از هرنوع حمله و آزار در امان‏اند تا اينكه از آن بيرون آيند(نورالثقلين، ج1، ص370، ح267).
هركس با معرفت به تمام واجبات الهي، وارد حرم گردد، از عذاب دائم در امان خواهد بود.

اهميت امنيت حرم

امنيت حرم، از آيات الهي و درخور تأمل و تفكّر:
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَ يُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ أَ فَبِالْباطِلِ يُوءْمِنُونَ وَ بِنِعْمَةِ اللّه‏ِ يَكْفُرُونَ .(عنكبوت : 67)
امنيت حرم، نعمت الهي و شايسته شكر و سپاسگزاري:
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَ يُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ أَ فَبِالْباطِلِ يُوءْمِنُونَ وَ بِنِعْمَةِ اللّه‏ِ يَكْفُرُونَ .(عنكبوت : 67)

منشأ امنيت حرم

اراده و قوانين الهي، عامل ايجاد امنيت و آرامش در حرم:
وَقالُوا إِنْ نَتَّبِعِ‏الْهُدي مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً... .(قصص : 57)
أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّا جَعَلْنا حَرَماً آمِناً وَ يُتَخَطَّفُ النّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ... .(عنكبوت : 67)

متجاوزان در حرم

شكستن حرمت حرم خدا و تجاوز به حدود الهي و حقوق مردم در آن، موجب سلب امنيت از حرمت شكنان و متجاوزان و مجوز اجراي حدود الهي بر آنان در حرم:
الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدي عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدي عَلَيْكُمْ... .(بقره : 194)
معاوية‏بن عمارگويد: از امام صادق عليه‏السلام پرسيدم: چه مي‏فرماييد درباره كسي‏كه در حرم قتل يا سرقت كند؟ حضرت فرمود: براي تحقير وكوچك كردن او درحرم، بر او حد جاري مي‏شود؛ زيرا او براي حرم حرمتي قائل نشد و خداي تعالي فرمود: «فَمَنِ اعْتَدي» و حضرت افزود: اين، مربوط به حرم است.... (نك : الحج والعمره في‏الكتاب و السنه، ص38).

مقالات مشابه

ام القری؛ پایگاه جهانی «امت وسط»

نام نشریهپژوهش‌های قرآن و حدیث

نام نویسندهابوالفضل خوش‌منش

جغرافياي تاريخي مصر در قرآن کريم و عهد عتيق

نام نشریهقرآن شناخت

نام نویسندهطاهره سادات طباطبایی امین, محمدعلی احمدیان

تنور

نام نشریهدائرة المعارف قرآن

نام نویسندهمحمد خراسانی

تيه

نام نشریهدائرة المعارف قرآن

نام نویسندهعلی اسدی

نظرة متأنیة فی کتاب الله

نام نشریهالازهر

نام نویسندهعزت ابراهیم دسوقی

ملت محبوب خداوند

نام نویسندهکریم فلاح‌زاده

كعبه و بررسي تاريخ بناي آن در قرآن

نام نویسندهسیدجلال امام